زلزله در افغانستان !

افغانستان کشوری است که حوادث طبیعی زیادی را مانند زلزله، سیل، خشکسالی، لغزش زمین و برفکوچ متحمل می‌شود، یکی از این حوادث طبیعی همانا زلزله است، افغانستان در منطقه فعالیت لرزه ای بالا قرار دارد. زلزله باعث تخریب ساختمان ها، لغزش زمین و سایر حوادث طبیعی مانند شکست بند های آبی، سونامی و برف کوچ ها میگردد. محلی که منشأ زمین ‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را بنام هایپوسنتر (قانون عمقی)، و نقطه بالای هایپوسنتر که در سطح زمین است را اپی سنتر (مرکز سطحی) زمین‌لرزه می‌گویند. مقیاس ریشتر از لحاظ تیوری حد بالایی نداشته ولی بر اساس میزان و مقایسه زمین لرزه‌های اتفاق افتاده و میزان مقاومت سنگ و خاک‌های زمین، می‌توان زلزله را در ۶ بخش کلی طبقه بندی کرد: نامحسوس (کمتر ازریشتر) خفیف (۳ تا ۳.۹ ریشتر) سبک (۴ تا ۴.۹ ریشتر) متوسط (۵ تا ۵.۹ ریشتر) قدرتمند (۶ تا ۶.۹ ریشتر) بزرگ (۷ تا ۷.۹ ریشتر) باید یاد آور شوم که هر اسکیل رشتر به مقدار ده چند می باشد، به طور مثال زلزله ۵ ریشتر ده چند زلزله ۴ ریشتر و یا زلزله ۷ ریشتر صد چند از زلزله ۵ ریشتر قوی تر است. چرا این همه زلزله در افغانستان رخ می‌دهد؟ زمین‌لرزه زمانی اتفاق می‌افتد که حرکتی ناگهانی در امتداد صفحات تکتونیکی که سطح زمین را تشکیل می‌دهند صورت بگیرد، به این ترتیب شکستگی‌هایی که خطوط گسل نامیده می‌شوند در محل برخورد این صفحات رخ می‌دهند. افغانستان یکی از زلزله‌ خیزترین مناطق بین قاره ‎ای در جهان است، این کشور در لبه پلیت (صفحه) تکتونیکی یوروشیا(Eurasian Plate) قرار دارد، زلزله ها در این منطقه به دلیل تصادم آهسته پلیت تکتونیکی هند و یوروشیا بوجود می آیند، سرعت پلیت هند(Indian Plate) به سمت شمال چهل ملی متر (یک و نیم انچ) در سال تثبیت گردیده است. زلزله که در دو هفته گذشته در هرات که اولین آن ۶.۳ بود که به تاریخ هفتم اکتوبر ۲۰۲۳ رخ داد، زیادتر از سه هزار تلفات داد در بالاى شکستکى خط هرات که از بدخشان شروع شده تا سرحد ایران ادامه دارد قرار دارد. این شکستکى دو صحفه شمال و جنوب را وصل مى کند. زلزله‌ سال ۲۰۲۲ از اثر برخورد پلیت هند به سمت شمال به یوریشیا رخ داده است. برجسته ترین ساختار در این زون همانا شکستگی چمن است که از سواحل ماکران (Makran coast) پاکستان شروع و تا هندوکش در شمال شرق افغانستان امتداد دارد. همانطوریکه زلزله‌ های اخیر افغانستان نشان می دهد، هرچند این شکستگی برجسته است، اما بخشی از یک منطقه وسیع را تغییر شکل داده که در آن شکستگی ‌های زیادی با موقعیت گسترده و بعضاً نقشه برداری ناشده وجود دارد که اینها باعث بوجود آوردن زلزله های بزرگ و خسارت مالی و تلفات جانی قابل ملاحظه شده می توانند. زلزله ای به بزرگی ۶.۱ درجه ریشتر در اوایل صبح مورخ ۲۲ جون سال ۲۰۲۲ مرز افغانستان و پاکستان را به لرزه در آورد. اگرچه شدت زلزله نسبتاً متوسط بود، اما این زلزله منازل مسکونی در برخی از ولسوالی های ولایت های پکتیکا و خوست در جنوب شرق افغانستان را ویران کرده و بیش از ۱۰۵۰ تن کشته و حدود ۳۰۰۰ تن زخمی بجا گذاشت. سه هفته بعد از زلزله ماه جون، به تاریخ ۱۸ جولای، پس لرزه ای به بزرگی ۵.۱ درجه ریشتر دوباره منطقه را به لرزه در آورد. چه زمین‌لرزه‌های دیگری در افغانستان رخ داده است؟ دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد گزارش می‌دهد که در دهه گذشته بیش از ۷۰۰۰ نفر در اثر زلزله در افغانستان کشته شده‌اند. در این کشور سالانه به طور متوسط ۵۶۰ نفر بر اثر زلزله جان خود را از دست می‌دهند. زلزله سال ۲۰۱۵ هندوکش به بزرگی ۷/۵ ریشتر جان ۳۹۹ را گرفت. این زمین‌لرزه در ۱۴۰۰ کیلومتری (۸۷۰ مایلی) تا استان سین‌کیانگ در چین هم احساس شد. در مارچ ۲۰۰۲، دو زمین‌لرزه پی‌درپی در کوه‌های هندوکش بیش از ۱۱۰۰ کشته برجای گذاشت. زمین لرزه ماه مه ۱۹۹۸، در ولایت های تخار و بدخشان در شمال افغانستان حدود ۴۰۰۰ نفر کشته شدند، نزدیک به ۱۰۰ قریه و ۱۶۰۰۰ خانه ویران شدند یا آسیب دیدند، و ۴۵۰۰۰ نفر بی‌خانمان شدند. زلزله‌ای که در ماه فبروری ۱۹۹۸ در همین منطقه در شمال کشور رخ داد، جان ۴۰۰۰ نفر را گرفت و ۱۵۰۰۰ نفر را هم بی‌خانمان کرد. چرا زمین‌لرزه‌ها بخصوص در افغانستان چنین آسیب می‌زنند؟ دکتر برایان باپتی می‌گوید که ژاپن و کشورهای آمریکای جنوبی بیشتر از افغانستان زمین‌لرزه دارند؛ ” با این حال، به ویژه افغانستان آسیب‌پذیر است، چرا که ساختمان‌های آنجا در برابر زلزله مقاوم نیستند. خانه‌ها آنجا از چوب و خشت ، نوعی خشتی، گلی یا از کانکریت ضعیف ساخته می‌شوند یکی از دلایل دیگر خسارات زیاد ناشی از زمین‌لرزه‌ها در مناطق کوهستانی افغانستان، آسیب‌های ناشی از لغزش زمین است که در پی زلزله روی می‌دهد. لغزش زمین می‌توانند خانه‌ها را در قریه های کوهستانی درهم بکوبند، رودخانه‌ها را مسدود کنند و باعث سیل گسترده شوند. گاهی چند روز طول می‌کشد تا خبر وقوع فاجعه زلزله به گوش مسئولان در کشور برسد. لغزش زمین می‌تواند جاده‌ها را ببندد که رساندن نیروهای امدادی و تجهیزات به مناطق دور افتاده کوهستانی را دشوار می‌کند. تلاش‌های امداد و نجات هم اغلب به دلیل شرایط جوی بد مانند باران، برف، مه و سرمای شدید با مشکل مواجه می‌شوند.